W jakich domach mieszkają ludzie w Pamirze? Zapraszam do środka!

Pamir zamieszkują głównie Pamirczycy, Kirgizi i Wachowie. Raczej nikt nie określa się tutaj Tadżykiem, nikt nie czuje więzi ze swoim krajem. Swoim? Też kwestia sporna. Dla nich granice mogłyby w ogóle nie istnieć. Życie płynie tutaj wolno, z dala od wielkomiejskiego zgrzytu. Władze nie przejmują się zbytnio mieszkańcami Pamiru, tym samym mieszkańcy Pamiru nie mają powodów aby utożsamiać się z Tadżykistanem. Wydaje się, że znacznie więcej dla Pamiru robi książę Aga Chan niż władza w Duszanbe.

W tym tekście przyjrzyjmy się nieco bliżej domom, w których mieszkają mieszkańcy Pamiru. Domy te buduje się najczęściej z kamienia lub wypalanych na słońcu cegieł, następnie oblepia się je gliną i maluje białą farbą. Maluje, o ile kogoś stać na takie ekstrawagancje. Domy w większości zakończone prostym dachem, na którym suszy się morele i owoce morwy, a także zwierzęce odchody służące później do opalania w domach.

Wyróżnia się zasadniczo dwa rodzaje domów budowanych w Pamirze:

Dom Pamirski

Domy te mają niesamowity klimat. Widać, że ludzie wkładają w nie ogrom pracy. Wszystkie te zdobienia, misterne wykończenia naprawdę robią wrażenie – zwłaszcza porównując do później opisanych domów kirgiskich.

Pod ścianami znajdują się drewniane podesty, na których się śpi, a także przyrządza i spożywa posiłki. Ściany często przyozdobione są dywanami, podobnie jak podłoga. Najciekawszym elementem domu pamirskiego jest natomiast jego piękny, stopniowany drewniany dach, zwieńczony świetlikiem. Zimą, na środku tegoż pokoju pali się ognisko, na którym gotuje się posiłki, i dzięki któremu ogrzewa się również dom. Dym ucieka zaś przez uchylane okno dachowe. Aktualnie jednak, coraz częściej odchodzi się od palenia ognisk w domach, na rzecz żeliwnych pieców. Jeden z naszych gospodarzy, który zgarnął nas z drogi na czaj, mówił, że ciągle jeszcze rozpala ognisko w zimie, jednak w drugim pomieszczeniu ma już żeliwny piec i planuje postawienie drugiego w miejsce ogniska.

Dach podpierany jest zaś przez pieć filarów. Te niewielkich rozmiarów, misternie rzeźbione, drewniane kolumny poświęcone są najważniejszym szyickim postaciom.

.
Pierwsza kolumna, na lewo od wejścia symbolizuje proroka Mohameda. Obok niej umieszczana jest zawsze dziecięca kołyska.

Druga kolumna, stojąca po przekątnej, symbolizuje miłość. Poświęcona jest pierwszemu imamowi szyickiemu – Alemu. Obok tego filaru, podczas zaślubin sadza się parę młodą, aby została pobłogosławiona i dane było jej posiadać potomstwo.

Trzeci filar symbolizuje Bibi Fatimę – córkę proroka, późniejszą żonę Alego. Przed zaślubinami jest to miejsce dla panny młodej, która ubierana jest na wzór Fatimy – w czerwoną suknie, czerwony welon (zamieniany podczas ślubu na biały), a także liczną biżuterię – bransoletki, kolczyki i wisiorki.

Ostatnie dwie kolumny znajdują się zaraz przy wejściu do pokoju. Symbolizują dwóch braci – Husajna i Hassana – czyli dzieci Alego i Bibi Fatimy. Na znak braterskiej więzi kolumny te połączone są poziomą belką, często przyozdobioną Zoroastriańskimi symbolami, które akurat na poniższym zdjęciu zasłonięte są wstążkami.

Drugi pokój domu pamirskiego, nazwany zostałby u nas gościnnym. Są w nim także drewniane podesty, jednak nie służą one już do spania. Na ścianach okazyjnie wisza dywany, gdzieniegdzie stoją drewniane skrzynie, czasem w rogu znajduje się jakaś kotara lub biblioteczka.

Dom Kirgiski

Kirgizi znani są z jurt, jednak w Pamirze używa się ich bardzo rzadko. Nawet pasterze wybierający się na długie miesiące w góry, mają tam prowizoryczne, zbudowane z byle czego domy. Jurta wcale nie jest taka tania, materiały kosztują, o drewniany stelaż trudno.

Kirgizów w Pamirze jest bardzo dużo. Jak już wspomniałem w przypadku opisywania skrótowo historii Tadżykistanu, wytyczenie granic po rozpadzie Związku Radzieckiego było bardzo skomplikowane. Poszczególne narody zostały bardzo mocno ze sobą przemieszane. Na ten przykład – w tadżyckim Murgabie (skąd do Kirgistanu jest prawie 200 km) żyje zaledwie 30% Tadżyków (Pamirców). Reszta to Kirgizi.

Jak widać na poniższych zdjęciach, domy Kirgizów żyjących w Pamirze z zewnątrz nie różnią się zbytnio od opisanych wcześniej Pamirskich. Proste, kanciaste, czasem również malowane białą farbą.

Wnętrze jest za to dużo bardziej surowe. W domach jest dużo mniej ozdób, brak rzeźbionych kolumn czy popularnego w domach pamirskich świetlika w dachu.

W jednej z bezimiennych, składających się z kilkunastu domów wsi, mieliśmy okazję spać w domu Kirgizów.

– Cała wieś to Kirgizi – tłumaczy nasz gospodarz imieniem Ruslan, po czym dodaje – Teraz jest nas tylko garstka! Może ze 3 rodziny! Pozostałe 10 rodzin wypasa bydło daleko w górach. Wracają dopiero na zimę.

Ruslan mieszka wraz ze swoim bratem, matką i bratową. Nie ma on dzieci, brat posiada dwójkę. W domu stoi żeliwny piec, do którego bratowa dorzuca co chwila wyschnięte krowie placki.

– Dom stawialiśmy wraz z bratem i sąsiadami dwa bite miesiące! Najbliższe lasy są oddalone stąd o setki kilometrów. Pnie drzew podtrzymujące dach musieliśmy sprowadzić za ciężkie pieniądze aż ze stolicy – Duszanbe! – tłumaczy.

Nie mam odwagi zapytać jednak, co ich tutaj trzyma. Czy nigdy nie chcieli spróbować żyć bliżej cywilizacji? Czy nie chcieli spróbować wyjechać? A może próbowali i nie wyszło? Dowiaduję się jedynie, że drugi brat naszego gospodarza żyje w oddalonym o 30 kilometrów Murgabie, trzeci w Dushanbe, a jeszcze inny członek rodziny wyjechał nawet za granicę do Biszkeku!

Dom jest bardzo prosty, pusty, surowy. Bieda aż piszczy. Domy kirgizów, podobnie jak pamirskie, najczęściej składają się z dwóch pomieszczeń – kuchni z podestem, na którym tutaj akurat śpi babcia z synową. Oraz wielkiego pokoju, w którym będziemy spać wraz z braćmi i dzieciakami. Nie uświadczy się u Kirgizów rzeźbionych w drewnie wzorów, a jedynym ozdobnym elementem jest pociągnięty na dole ściany pas materiału z kirgiskimi wzorami.

Przed kolacją daliśmy dzieciakom kilka ciastek, po balonie, a do kolacji – do przygotowanego przez bratową makaronu – dorzucamy polską konserwę, wiezioną już od półtora miesiąca. Taką na czarną godzinę, wieprzową. Gapa ze mnie, bo o zakazie jedzenia wieprzowiny przez muzułmanów przypomniałem sobie już po tym, jak bratowa z uśmiechem na ustach podziękowała i zabrała się do otwierania puszki. Kirgizi na szczęście nie są zbyt religijni, więc  jakby się tylko dowiedzieli o pochodzeniu mięsa to pewnie i tak by się tym faktem jakoś szczególnie nie przejęli. Tak się przynajmniej tłumaczę…

Wracając jednak do domu. Bardzo intrygujący jest stojący pod krótszą ścianą drewniany kredens (widoczny na poniższym zdjęciu). Mebel, na którym stoi akumulator ładowany dzięki baterii słonecznej, cukiernica, jakieś zabawki oraz kilka słoików. Jeden z nich przyciąga naszą uwagę szczególnie, gdyż nader często zajmuje naszego gospodarza.

Niemal za każdym razem, kiedy Ruslan przechodzi obok kredensu, zatrzymuje się na kilka chwil przy ów słoiku i degustuje zgromadzoną w nim ciesz. Jak mniemam – spirytus. Nie może być inaczej, gdyż każda kolejna wizyta przy kredensie, przysparza Ruslanowi coraz więcej nerwów i po którymś z kolei podejściu zwyczajnie ma problemy z nacelowaniem nakrętką na gwint słoika. Rozeźlony rzuca nakrętką w kąt i oznajmia, że czas już spać.

Wyjeżdżając rano od Ruslana, postanowiliśmy zostawić parę groszy na odchodne. Jednak nie chcieliśmy dawać pieniędzy osobiście, bo wiadomo, że zostałyby odrzucone. Wybraliśmy najczęściej używany eksponat w pokoju – czyli słoik – i pod niego wcisnęliśmy kilka kirgiskich banknotów. Tak, jedziemy przez Tadżykistan, jednak jest tutaj tylu Kirgizów, tak wielu z nich jeździ na zakupy do Kirgistanu, że bez problemu można płacić kirgiskimi Somami w większych miastach jak Murgab czy Karakul. Dużo Kirgizów jeździ tez raz na jakiś czas na zakupy do niedalekiego Kirgistanu – Ruslan także – więc pieniądze na pewno się nie zmarnują.  Zresztą nie mieliśmy już tadżyckich Somoni! ;)

To tyle o skromnej architekturze Pamiru. Mam nadzieję, że nieco Was zaciekawiła! Trochę odpływałem momentami od samych domów, ale cóż by to był za tekst bez opisu ludzi, którzy je zamieszkują? :) Zachęcam do zapisywania się poniżej w Newsletter!